Çalışan Bilgilendirme Rehberi

4632 sayılı Kanun uyarınca, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ya da mavi kart sahibi ve 45 yaşını doldurmamış çalışanlar, işverenleri tarafından otomatik olarak OKS’ye dahil edilirler. 45 yaşınızı doldurmuş olmanız durumunda da talep etmeniz halinde sisteme dahil olabilirsiniz. Bu çerçevede işverenler çalışanlarının, özel sektör için prime esas kazançlarının, kamu için ise emeklilik keseneğine esas aylıklarının %3’ünü ücretinden keserek sisteme aktarırlar. Çalışan bu oranın üzerinden katkı payı ödemek isterse talebini işverene iletebilir. Çalışanlar, OKS’de dilediği kadar kalma hakkına sahiptir.

Çalışan sayısı beş ve üzerinde olan işverene bağlı olarak çalışanlar otomatik olarak OKS’ye dahil edilirler. Çalışanlarını emeklilik planına dahil etmiş olan bir işveren bünyesinde işe yeni başlayan çalışanlar, ilk ücret ödemesinden işveren tarafından kesilerek emeklilik şirketine aktarılan katkı payının, emeklilik şirketine nakden intikal etmesi ile emeklilik planına dahil edilir.

Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerde çalışıyorsanız (5510 sayılı Kanun’un 5g maddesi kapsamındaysanız - örneğin, Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen bir Türk işçisiyseniz) OKS’ye dahil edilmezsiniz.

İşveren Değişikliği

İş değiştirdiğinizde, yeni işvereninizin OKS sisteminde olup olmama durumuna ve daha önce OKS’ye dahil olup olmamanıza bağlı olarak farklı uygulamalar belirlenmiştir.

Yeni işvereniniz OKS’de ise;     

• Önceki işyerinizde sisteme dahil edildikten sonra cayma hakkınızı kullanmış ya da sistemden ayrılmış ve yeni işinize başladığınız tarihte 45 yaşınızı doldurmamış iseniz sisteme yeniden otomatik olarak dahil edilirsiniz.
• Önceki işyerinizde dahil edildiğiniz sertifikada sistemden cayma ve ayrılma hakkını kullanmamış iseniz, yeni işyerinizde sisteme yeniden dahil edilirsiniz. Yeni işverenin emeklilik planına, önceki işyerinizdeki sertifikanızı, mevcut birikimleriniz, emekliliğe esas süre ve devlet katkısı haklarınızla birlikte transfer edebilirsiniz.

Yeni işvereniniz OKS’de değil ise;

• Önceki işyerinizde dahil edildiğiniz sistemden cayma ve ayrılma hakkını kullanmamış iseniz, eski planınıza bireysel olarak belirlediğiniz tutar kadar katkı payı ödemeye devam edebilir ya da planınızı sonlandırabilirsiniz. Ödemeye devam etme durumunda yeni işvereninizin OKS kapsamına dahil olduğunda sunacağı emeklilik planına geçiş yapabilirsiniz.
• Önceki işyerinizde sisteme dahil edilmemiş iseniz, BES sizin için iyi bir alternatif olabilir.

Birden Fazla İşverenle Çalışanlar

Eğer birden fazla işverenle çalışıyorsanız ve bu işverenler sizin için SGK’ya ücret bildiriminde bulunuyorsa, OKS kapsamındaki her bir işvereniniz tarafından sunulan plana ayrı ayrı dahil edilirsiniz.

Bir İşverenle Çalışıp Birden Fazla Prime Esas Kazanç Elde Edenler

Bir işverenin birden çok işyerinde çalışıyorsanız (SGK’ya sizin için aynı işveren tarafından birden çok bildirim yapılıyorsa), OKS kapsamında olan her bir işyeri için ilgili emeklilik planına dahil edilirsiniz.

Bir Aydan Kısa Süreli Çalışıp İşten Ayrılan Çalışanlar

Bir iş yerinde bir gün bile çalışmış olup işten ayrılmış iseniz, prime esas kazanç matrahı oluşacağından sisteme dahil edilirsiniz.

Hâlihazırda Gönüllü BES Sözleşmesi Olan Çalışanlar

Gönüllü BES sözleşmeniz ile OKS kapsamındaki sözleşmeniz arasında bir ilişki yoktur. Bir başka anlatımla, hem OKS hem de BES sözleşmeniz mevcut ise, bu sözleşmelerin her biri için ayrı hesaplar açılır ve bu hesaplar arasında birikim transferi mümkün değildir.

OKS’de emeklilik şirketi seçimini ve sözleşmelerin başka bir emeklilik şirketine aktarımını sadece işveren yapar. Bu sebeple, otomatik katılım kapsamına dahil başka bir işveren için çalışmaya başlamadığınız sürece emeklilik şirketinizi değiştiremez ve birikimlerinizi başka bir emeklilik şirketine aktaramazsınız. Sistemde, faizli ya da faizsiz fon tercih edebilmek için yapacağınız plan değişiklik talebi dışında, emeklilik planı değişikliği de yapmanız mümkün değildir.

Bununla birlikte, katkı paylarınızın yatırıma yönlendirileceği fonları seçim hakkı size aittir. OKS’de faizli veya faizsiz fon seçenekleri mevcuttur ve sisteme giriş esnasında sizden fon tercihiniz alınır. Seçim hakkınızı kullanmadığınız takdirde, katkılarınızın yönlendirileceği fon tercihi sizin yerinize işvereniniz tarafından yapılır.

 Sunulacak fonlar, sertifikanızın sistemde geçirdiği süreye bağlı olarak aşağıdaki şekilde değişir.

Bu kapsamdaki fon dağılımı değişikliğini yılda en fazla 12 kez yapabilirsiniz. Her fon dağılımı değişikliği talebinizde, BEFAS üzerinden sunulan fonlar dâhil olmak üzere en fazla 20 fon seçebilirsiniz.

• Otomatik katılım kapsamında birikimlerinizden yalnızca fon işletim gider kesintisi yapılabilir.

Birikimlerinizden fon işletim gider kesintisi haricinde, herhangi bir kesinti yapılamaz.

• Katkı payı tutarı değişikliği yapabilirsiniz.

Mevzuatla belirlenen en düşük katkı payı oranı %3’tür. Daha fazla katkı ödemek isterseniz, işvereninize bildirerek katkı payı oranını artırabilir veya artırmış olduğunuz tutarı yine 4632 sayılı Kanun’da belirtilen asgari katkı payı oranı olan %3’ten az olmamak kaydıyla düşürebilirsiniz.

Bununla birlikte, düzenli yatırılan katkı payının dışında dışarıdan ek katkı payı ödemesi yapamazsınız.

• Fon dağılımı değişikliği yapabilirsiniz.

Başlangıç döneminin bitiminden sonra, yılda 12 kez ile sınırlı olmak üzere, fon dağılımı değişikliği yapabilirsiniz.

• Ödemeye ara verebilirsiniz.

Katkı payı ödemelerinize ara vermeyi süresiz olarak talep edebilirsiniz. Ara verme talebinizi değiştirmek istemeniz durumunda işvereninize ya da emeklilik şirketinize bildirimde bulunmak suretiyle değişiklik yapabilirsiniz. 

• İşvereniniz değiştiğinde ve işten ayrıldığınızda ödemelere devam edebilirsiniz.

İşvereniniz değiştiğinde, yeni işvereniniz OKS kapsamında ise sizi OKS’ye dahil etmek zorundadır. Bu durumda, önceki işvereninizle yürürlükte olan bir OKS sözleşmeniz varsa, talep etmeniz halinde, birikiminiz yeni işyerinizdeki emeklilik planına transfer edilir.

Yeni iş yeriniz henüz OKS kapsamında değilse, mevcut sözleşmenize bireysel olarak ödeme yapabilirsiniz. Bu durumda, ödemeye devam etmeye yönelik talebinizi, işyeri değişikliğinizi izleyen ayın sonuna kadar emeklilik şirketinize iletmeniz gerekmektedir. İlgili sertifikaya kendi belirlediğiniz tutarda katkı payı ödemeye devam edebilirsiniz.

• Sistemde dilediğiniz kadar kalabilirsiniz.

İlk katkı payınızın emeklilik şirketi hesabınıza nakden intikal ettiği tarihi takip eden iş gününde, OKS’ye dahil olduğunuza dair tarafınıza bilgi iletilir. Bu bildirimi müteakip iki ay içinde cayma talebinizi iletebilirsiniz. Bahse konu iki aylık süreden sonra da, dilediğiniz zaman sistemden ayrılabilirsiniz.

• Sistemden ayrıldıktan sonra, talep etmeniz durumunda sisteme yeniden dahil olabilirsiniz.

Kendi isteğinizle cayma veya sistemden ayrılma hakkınızı kullanarak sistemden ayrılırsanız, işvereninize sisteme tekrar dahil olma talebinizi iletmeniz halinde talep tarihi itibarıyla aynı işyerinde çalışıyorsanız sisteme yeniden dahil olabilirsiniz.

OKS’den tüm sertifikalarınızı sonlandırarak çıkış yapmanız halinde, tekrar sisteme giriş yaptığınızda 1.000 TL ilave devlet katkısı hakkından yararlanamazsınız. Ancak, cayma hakkınızı kullandıysanız ve daha önce sertifikalarınız kapsamında ilave devlet katkısı hiç hesaplanmadıysa, tekrar sisteme giriş yaptığınızda 1.000 TL ilave devlet katkısından yararlanabilirsiniz. Ek olarak, sonlandırdığınız sözleşmeden kaynaklanan emekliliğe ve devlet katkısı hak edişine ilişkin sürelerinizi kaybedersiniz.

• Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu (BEFAS) üzerinden diğer emeklilik şirketlerinin fonlarını alıp satabilirsiniz.

1 Temmuz 2021 tarihi itibarıyla çalışanların BEFAS platformu üzerinden sunulan diğer emeklilik şirketlerinin fonlarının alım satımının yapılmasına imkân tanınmıştır. BEFAS üzerinden başka şirketlerin fonlarını almak ya da satmak istemeniz durumunda talebinizi emeklilik şirketinizin internet ve/veya mobil uygulaması üzerinden gerçekleştirebilirsiniz.

Adınıza açılan sertifikanız kapsamında katkı payı ödemelerinizin yatırıma yönlendirileceği fonların seçim hakkı size aittir. Sistemde faizli veya faizsiz fon seçenekleri mevcuttur. Faiz hassasiyetiniz olması durumunda; işvereninizin sözleşme düzenlenmiş olduğu emeklilik şirketinin unvanında katılım ibaresi bulunan ve faiz içermeyen katılım fonlarına yatırım yapabilirsiniz.

İslami esaslara uygun katılım fonlarının içeriğinde altın ve diğer kıymetli madenler, katılım endeksine ve katılım bankacılığı prensiplerine uygun hisse senetleri ile faizsiz menkul kıymet yatırım fonları gibi çeşitli enstrümanlar bulunmaktadır.

Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu (BEFAS) üzerinden sözleşmenizin bulunduğu emeklilik şirketi dışındaki emeklilik şirketlerinin sunduğu katılım fonlarını da alıp satabilirsiniz.

İşvereniniz ücretinizden en az %3 oranında yaptığı kesintiyi emeklilik şirketindeki adınıza açılan hesaba aktarır. Ödemiş olduğunuz katkı paylarınızı ve hesabınıza ait diğer bilgileri, emeklilik şirketinizin internet sitesinden takip edebilirsiniz. Ayrıca, emeklilik şirketinizce tarafınıza 3 ayda bir gönderilen “Çalışanları Bilgilendirme Notu”nda katkı payları hakkında bilgilere yer verilir.

Ödediğiniz katkı paylarınızı işvereniniz tarafından verilen maaş bordronuzda görebilirsiniz. 

İşvereniniz, katkı payınızı emeklilik şirketinize zamanında aktarmaz veya geç/eksik aktarırsa, ödenmeyen katkı payı ve mahrum kaldığınız muhtemel getiri tutarları işvereninizden tahsil edilerek emeklilik hesabınıza aktarılmalıdır.

OKS kapsamında tarafınıza;

• Ödenen katkı payı tutarının yüzde 30'u oranında devlet katkısı,
• 2 aylık başlangıç döneminin sonunda sistemde iseniz 1.000 TL ilave devlet katkısı,
• Emeklilik hakkınızı en az 10 yıllık gelir sigortası alarak kullanmayı tercih etmeniz durumunda, birikimlerinizin %5’i karşılığı ek devlet katkısı,

sağlanır.

Devlet katkısı taahhüt olarak hesaplanır ve taahhüt edilen bu tutarlar taahhüt hesabınızda kayıt altına alınır. Taahhüt edilen tutarların hak kazanma oranlarına göre nakde dönüşen kısımları sözleşmenizin sistemde bulunduğu süreye göre nakit olarak ödenir. Taahhüt hesabınızda kayıtlı bu tutarların;

• Sistemde en az 3 yıl kalmanız durumunda %15’ine,
• Sistemde en az 6 yıl kalmanız durumunda %35’ine,
• Sistemde en az 10 yıl kalmanız durumunda %60’ına,
• Emeklilik, vefat ya da maluliyet halinde %100’üne,

hak kazanırsınız.

Taahhüt olarak kaydedilen %30'luk devlet katkısı tutarları, devlet katkısı ödemesinin hesaplandığı ayı takip eden takvim yılı başlarında, TÜFE değişimleri dikkate alınarak değerlenir. Hak ediş süresine göre, bu tutarın hak kazandığınız kısmı ise hesabınıza nakden ödenir.

Bununla birlikte, katkı payları için hesaplanacak devlet katkısında bir üst sınır bulunmaktadır. Bir takvim yılı içinde alabileceğiniz devlet katkısı tutarı, ilgili takvim yılı için belirlenen yıllık toplam brüt asgari ücret tutarı dikkate alınarak hesaplanır ve yıllık toplam brüt asgari ücret tutarının %30'unu geçemez. 22 Ocak 2022 tarihinden itibaren intikal eden ve anılan sınırı aşan katkı payları için, ilgili katkı payının ödendiği yılı takip eden takvim yıllarında devreden katkı payı olarak her yılın ilk günü şirket hesaplarına intikal etmiş katkı payı olarak muamele edilmek suretiyle Devlet katkısı hesaplamasında dikkate alınacaktır. Limit hesabı katılımcı bazında yapılır. 1.000 TL ilave devlet katkısı, yıllık devlet katkısı limitine dahil değildir.

OKS kapsamındaki sözleşmeler için ayrı, BES kapsamındaki sözleşmeler için ayrı devlet katkısı limiti belirlenmiştir. Bir başka anlatımla, 2023 yılı devlet katkısı üst sınırları dikkate alındığında, hem otomatik katılım kapsamındaki sözleşmenize hem de gönüllü BES kapsamındaki sözleşmenize ayrı ayrı 140.535 TL katkı payı ödeyerek yıllık maksimum devlet katkısı tutarına hak kazanabilirsiniz.

4632 sayılı Kanun uyarınca, kapsam dahilindeki işverenler T.C. vatandaşı ya da mavi kart sahibi çalışanlarını OKS’ye dahil etmekle yükümlüdür. Bu çerçevede, işvereninizin size karşı bazı yükümlülükleri bulunmaktadır.

• Emeklilik şirketinin seçimi: İşvereniniz, OKS’ye dahil edilmenizi teminen seçtiği emeklilik şirketi ile sözleşme yapmakla yükümlüdür.
• Fonların seçimi: İşvereniniz, OKS’ye girişiniz esnasında faiz içeren/içermeyen fon tercihinizi alır, tercihte bulunmamanız halinde söz konusu tercihi kendisi yapar.
• Katkı payının ödenmesi: İşvereniniz, katkı payınızı ücretinizden kesip emeklilik şirketinize zamanında ve doğru şekilde aktarmakla yükümlüdür.

OKS’den emekli olabilmeniz için, sisteme ilk giriş tarihinizden itibaren 10 yıl süreyle sistemde kalmanız ve 56 yaşınızı doldurmanız gerekir. Söz konusu şartları sağladıktan sonra sistemde kalıp katkı payı ödemeye devam edebilir ve birikimlerinizin daha da büyümesini sağlayabilirsiniz.

Emekliliğe hak kazanmanız ve bu hakkı kullanmanız durumunda,

• Bireysel emeklilik hesabındaki birikiminiz ve devlet katkısı hesabındaki tutarın bir kısmının veya tamamının defaten ödenmesini talep edebilirsiniz.
• OKS’de kalıp birikimlerinizi belirleyeceğiniz geri ödeme planına göre kısım kısım emeklilik şirketinden almayı da tercih edebilirsiniz.
• Birikimlerinizin bir kısmı veya tamamı ile yıllık gelir sigortası satın alarak, düzenli gelir elde edebilirsiniz.
• Birikimlerinizi toplu ödeme, programlı geri ödeme ya da yıllık gelir sigortası kapsamında paylaştırmak üzere ödeme yapılmasını talep edebilirsiniz.

Emeklilik hakkınızı kullanırken en az 10 yıllık gelir sigortası ürünü satın almanız halinde, birikim tutarınızın %5’i oranında ek devlet katkısına hak kazanırsınız.

OKS’den ayrılmanız halinde, emeklilik şirketince tarafınıza yapılacak ödemeler için elde ettiğiniz getiri tutarı üzerinden gelir vergisi (stopaj) kesintisi yapılır. Stopaj kesintisi oranı;

• Sistemden emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlar için sadece %5,
• 10 yıl süreyle sistemde kalmakla birlikte sistemden emeklilik hakkı elde etmeden ayrılan katılımcılar için %10,
• Sistemde 10 yıldan az süreyle kalarak ayrılan katılımcılar için ise %15’tir. 

BES birikimlerinin banka kredisi kullanımında alacağın devri yoluyla teminat gösterilmesi; 28 Eylül 2023 tarihinde yürürlüğe giren Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik 26/C maddesi ile mümkün hale gelmiştir. Emeklilik şirketleri ve bankalar tarafında altyapı çalışmalarının tamamlanmasının ardından katılımcılar bu imkandan faydalanılabilecektir.

Bu düzenleme ile; bireysel emeklilik sözleşmelerinizden kaynaklı devlet katkısı hariç alacağınızın tamamını veya bir kısmını alacağın devri sözleşmesi yoluyla bankalara devredebilirsiniz. Bununla birlikte fon paylarına ilişkin tedbir, haciz, iflas, rehin ve benzeri her türlü idari ve adli talebe konu sözleşmeler ile işveren grup emeklilik sözleşmeleri devredilemez. Devredilen tutar, Kurul tarafından belirlenen fonlarda yatırıma yönlendirilmeye devam edilir.

Kredi borcunuzun tamamlanması ile alacağın devri sözleşmeniz sona erer ve birikiminiz bireysel emeklilik sözleşmeniz kapsamında tercih ettiğiniz fonlarda yeniden yatırıma yönlendirilir. Kredi borcunuz ödenmez ve muaccel hale gelirse, muaccel hale geldiği tarihten itibaren otuz gün sonra banka, borcunu devredilen alacaktan tahsil etmek için talepte bulunabilir. Bu durumda BES sözleşmeniz sonlandırılır ve borcunuz bankaya ödendikten sonra birikiminizden kalan tutar tarafınıza ödenir.

Alacağın devri sözleşmesi düzenlenmesi halinde;

• Devir sözleşmeniz sonlanmadan birikiminizi başka bankaya devredemezsiniz.
• Devir sözleşmesinin yürürlükte bulunduğu süre içinde bireysel emeklilik sözleşmenizi sonlandıramazsınız.
• Bireysel emeklilik hesabınızdaki birikimleri başka şirketlere aktaramazsınız.
• Devredilen tutarların yatırıma yönlendirildiği fonlara ilişkin işlem yapamazsınız.

Çalışanın vefat etmesi halinde bu kişinin sözleşmede belirtilen lehdar(lar)ı veya sözleşmede lehdar belirtilmemiş ise kanuni mirasçıları, devlet katkısı tutarlarının tamamı dahil olmak üzere bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerin kendisine ödenmesini emeklilik şirketinden talep edebilir. Vefat eden yakınınızın yasal varisi iseniz, bu kişinin emeklilik sözleşmesi (BES birikimi) bulunup bulunmadığını veya sözleşmesi varsa hangi şirkette bulunduğunu bilmiyorsanız, talebinizi veraset ilamınızın bir örneği ile Bize Ulaşın sayfası üzerinden EGM’ye iletebilirsiniz.

Vefat eden kişinin lehdarlarının veya yasal varislerinin taleplerinin işleme alınabilmesi için emeklilik şirketleri;

• TÜİK Ölüm Belgesi (ölüm durumuna göre sağlık kurumundan, belediye tabibi, toplum sağlığı merkezi, jandarma karakol komutanlarından veya köy muhtarlarından alınmaktadır),
• Veraset İlamı (noterden veya ilgili mahkemeden alınmış),
• Vefat bildirimine yönelik olarak hazırlanan form veya dilekçe,
• Veraset ilamında yer alan varislerin kimlik fotokopisi ve kendi adlarına kayıtlı vadesiz TL IBAN numaraları,
• Veraset ve intikal vergisi ilişiksiz yazısı

gibi evrakları talep etmektedir. Emeklilik şirketinizin talep ettiği evrakların tam listesini öğrenmek için emeklilik şirketiniz ile iletişime geçebilirsiniz. 

Lehdar veya kanuni varislerin birikimlerin ödenmesi talebinden itibaren yirmi iş günü içinde, çalışanın birikimlerinin getirisi üzerinden %5 oranında gelir vergisi kesintisi yapıldıktan sonra kalan tutar, ilgisine göre lehdar(lara)a veya kanunî mirasçılara emeklilik şirketi tarafından ödenir.

Diğer taraftan 12.03.2023 tarihli “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” hükümlerine göre; 06 Şubat 2023 tarihinde yaşanan deprem felaketi sebebiyle Hazine ve Maliye Bakanlığınca mücbir sebep ilan edilen yerlerde deprem felaketi sebebiyle vefat eden katılımcıların mirasçıları gelir vergisinden müstesnadır.

Vefat eden çalışanın birikimlerinin lehdarlarına veya kanuni mirasçılarına ödenmesi halinde; bu ödeme, veraset ve intikal vergisine tabidir. Söz konusu vergiye ilişkin detaylı açıklamalara, bu Kılavuz'un "14. Çalışanın Vefat Etmesi Durumunda Birikimlerin Lehdar veya Kanuni Varislere Ödenmesi" başlıklı bölümünden ulaşabilirsiniz.

Çalışanın vefat etmesi halinde birikimleri ve varsa devlet katkısı hesabındaki tutarlar 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu hükümleri saklı kalmak kaydıyla emeklilik sözleşmesinde belirtilen lehdar(lar)a veya kanunî mirasçılarına ödenir.

Verginin Konusu Nedir?

Emeklilik sözleşmesi süresi içinde veya emeklilik hakkı kazanan çalışanın vefat etmesi halinde, birikimleri ve varsa devlet katkısı, veraset ve intikal vergisinin(VİV) konusuna girmektedir. Buna göre vefat eden çalışanın elde ettiği getiri tutarı üzerinden öncelikle %5 oranında gelir vergisi tevkifatı (stopajı) yapılacak daha sonra, kalan kısım veraset ve intikal vergisine konu olacak ve miras payları oranında mirasçılara veya lehtar(lar)a intikal eden kısım vergi istisnaları düşüldükten sonra tarifede belirlenen oranlara göre vergilendirilecektir.

Vergiyi Doğuran Olay Nedir?

Emeklilik sözleşmesi süresi içinde veya emeklilik hakkı kazanan çalışanın vefat etmesi halinde, bireysel emeklilik ve otomatik katılım sistemi ile belirlenen değerin lehtar(lar)a veya kanuni mirasçılara, miras (veraset) yoluyla veya miras dışında ivazsız yollarla iktisabıdır.

Bireysel emeklilik sözleşmelerine göre sigortalının ecelen veya kazaen vefat etmesi sonucu sigorta şirketince;

• Mirasçılara ödenen birikim tutarının veraset yoluyla terekeye dahil edilerek,
• Sigortalının mirasçı olmayan üçüncü kişiyi lehtar ataması halinde, poliçe lehtarına ödenecek birikim tutarının ivazsız iktisap olarak,

Gelir Vergisi Kanunu’nun 75’inci maddesi kapsamında menkul sermaye iradı olarak vergilendirildikten sonra veraset ve intikal vergisine tabi tutulması gerekmektedir.

Verginin Yükümlüsü –Mükellefi Kimdir?

Emeklilik sözleşmesi süresi içinde veya emeklilik hakkı kazanan çalışanın vefat etmesi halinde, veraset yoluyla iktisapta bulunan kanuni mirasçı(lar) veya çalışanın mirasçı olmayan üçüncü kişiyi lehtar ataması halinde, ivazsız yolla karşılıksız mal iktisabında bulunan lehtar(lar)dır.

Ayrıca çalışan isterse kanuni mirasçılarını da bireysel emeklilik sözleşmesine lehtar olarak kaydettirebilmektedir. Bir şahsa, ana, baba, eş ve çocuklarından (evlatlıktan evlat edinenlere yapılan ivazsız intikaller hariç) ivazsız mal intikali halinde vergi, ivazsız intikallere ilişkin tarifede yer alan oranların yarısı uygulanarak hesaplanır.

Verginin Matrahı Nedir?

Emeklilik sözleşmesi süresi içinde veya emeklilik hakkı kazanan çalışanın vefat etmesi halinde, kendilerine veraset yoluyla veya ivazsız suretle intikal eden birikimler dolayısıyla veraset ve intikal vergisi beyannamesi düzenleyen mükellefler yapılacak ilk tarhiyat için veraset ve intikal vergisinin matrahını, intikal eden servetin Vergi Usul Kanunu’na göre bulunan değerleri üzerinden belirleyecektir. Elde edilen varlıkların toplamından veraset yoluyla ya da ivazsız intikal yoluyla belirlenmiş istisna tutarının çıkarılması sonucunda matrah elde edilir.

Buna göre bireysel emeklilik sistemine katılan kişinin vefatı halinde birikimlerine ilişkin (katkı payı, katkı payı getirisi, devlet katkısı ve devlet katkısı getirisi) hesaplanacak verginin matrahı, ivazsız intikale konu olan servet unsurlarının, vergiyi doğuran olayın gerçekleştiği günkü vergi tarhına esas olan rayiç değeri olacaktır.

Veraset ve intikal vergisi matrahının tespitinde indirilebilecek çeşitli borç ve giderler aşağıdaki gibidir:

• Veraset yoluyla meydana gelen intikallerde, murisin geçerli belgelere dayanan borçları ile vergi borçları,
• İvazsız suretle iktisaplarda malın kendisine isabet eden borçlarla vergi borçları (Hibe edilen mala isabet eden borçları hibe eden üstlenmiş ise bu borçlar indirilmez.),
• Türkiye Cumhuriyeti uyruğunda bulunan şahıslara ait mallardan yabancı memleketlerde bulunanlara isabet eden borçlar ile yabancı memleketlerde bu mallar dolayısıyla ödenen veraset ve intikal vergileri (Ancak, söz konusu borçlar ve vergiler beyan edilen malların değerini geçemez.),
• Cenazenin donanımı, gömülmesi ve ölüm olayının duyurulması amacıyla mirasçılarca gazeteye verilen ilan giderleri.

Bu borç ve masrafların matrahın tespitinde indirim konusu yapılabilmesi için, mükelleflerin bunları beyannamenin ilgili bölümünde göstermeleri ve bunlara ilişkin geçerli belgeleri beyannameye eklemeleri zorunludur.

Verginin Oranı Nedir?

Vergi tarifesi çifte artan oranlı olmak üzere veraset ve ivazsız intikaller için ikili tarife esasına göre düzenlenmiştir. Tarifenin bir tarafında ivazsız intikallere yönelik artan oranlar, diğer tarafında veraset yoluyla intikallere yönelik belirlenen artan oranlar yer almaktadır. Son dilimdeki miktarı aşan matrahlara ilişkin artan oranlılık ise sabit orana dönüşmektedir.

Vergi tarifesinin matrah dilim tutarları, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak Vergi Usul Kanunu uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanır. Bu şekilde hesaplanan dilim tutarlarının %5’ini aşmayan kesirler dikkate alınmaz. Cumhurbaşkanı, bu suretle tespit edilen tutarları yarısına kadar artırmaya veya indirmeye yetkilidir.

(54 Seri No'lu Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu Genel Tebliği ile 01.01.2023 tarihinden itibaren değişen tarife)

Diğer taraftan 12.03.2023 tarihli “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” hükümlerine göre; 06 Şubat 2023 tarihinde yaşanan deprem felaketi sebebiyle vefat eden katılımcıların mirasçılarına veraset yoluyla intikal eden bireysel emeklilik hesaplarındaki birikimler, veraset ve intikal vergisinden müstesnadır.

Beyannamenin Verileceği Yer Neresidir?

Emeklilik sözleşmesi süresi içinde veya emeklilik hakkı kazanan çalışanın vefat etmesi halinde, çalışanın kanuni mirasçıları veya atadığı lehtar(lar)ı veraset ve intikal vergisi beyannamesini mirasçılık belgesini (veraset ilamı) aldıktan sonra;

• Mirasçılardan herhangi birinin bilgileri ile giriş yapılarak interaktif vergi dairesi ortamında internet sayfasından verilebilir.
• Veraset yoluyla intikallerde ölen kimsenin, diğer ivazsız yolla mal iktisabında bulunan lehtar(lar) ise tasarrufu yapan kimsenin ikametgâhının bulunduğu yer vergi dairesine verir.
• Tasarrufun tüzel kişilerce veya diğer teşekküllerce yapılması durumunda tüzel kişilerin veya diğer teşekküllerin merkezlerinin bulunduğu yerdeki vergi dairesine verilir.
• Miras bırakanın veya bu tasarrufu yapan şahsın ikametgâhı yabancı memlekette ise Türkiye’deki son ikametgâhının bulunduğu yerdeki vergi dairesine verilir.
• Yabancı memleketlerde bulunan mükellefler, beyannamelerini Türk konsolosluklarına verir.
• Muris veya tasarrufu yapan şahsın Türkiye’de hiç ikamet etmediği veya son ikametgâhının tespit olunamadığı takdirde veraset ve intikal vergisi beyannamelerinin, veraset yoluyla veya sair surette ivazsız tarzda intikal eden malın bulunduğu veya mükelleflerin ikametgâhlarının bağlı bulunduğu yer vergi dairesine (muristen intikal eden mal varlığının tamamının bu beyannamede beyan edilmesi) verilmesi gerekir.

Beyannameler ilgili vergi dairelerine bizzat elden yapılabileceği gibi taahhütlü posta yoluyla da gönderilebilir.

Beyanname Ne Zaman Verilir?

Genel Olarak Veraset Yoluyla İntikallerde

Emeklilik sözleşmesi süresi içinde veya emeklilik hakkı kazanan çalışanın vefat etmesi halinde, çalışanın kanuni mirasçıları beyannamelerini aşağıdaki süreler tarihinde verecektir:

• çalışanın ölümü Türkiye’de vuku bulmuşsa ve yükümlüler de Türkiye’de ise, kural olarak beyanname çalışanın ölüm tarihini takip eden 4 ay içerisinde;
• çalışanın ölümü Türkiye’de vuku bulmuşsa ve mükellefler yabancı bir memlekette bulunuyorlarsa beyanname çalışanın ölüm tarihini takip eden 6 ay içinde;
• Ölüm yabancı bir memlekette vuku bulmuş ise mükelleflerin Türkiye'de bulunmaları halinde beyanname çalışanın ölüm tarihini takip eden 6 ay içinde,
• Ölüm yabancı bir memlekette vuku bulmuş ve mükelleflerin de aynı yabancı memlekette bulunmaları halinde beyanname çalışanın ölüm tarihini takip eden 4 ay içinde,
• Buna karşılık ölüm bir yabancı memlekette vuku bulmuş yükümlüler bir başka ülkede bulunmakta iseler beyanname çalışanın ölüm tarihini takip eden 8 ay içinde;
• Gaiplik halinde, gaiplik kararının ölüm siciline kaydolunduğu tarihi takip eden 1 ay içinde;

verilir.

Veraset Dışında İvazsız Yollarla Gerçekleşen İntikallerde

Emeklilik sözleşmesi süresi içinde veya emeklilik hakkı kazanan çalışanın vefat etmesi halinde, çalışanın atadığı lehtar(lar)ı beyannamelerini birikimlerin ve varsa devlet katkısı hesabındaki tutarların hukuken iktisap edildiği tarihi takip eden 1 ay içinde verir.

Beyannameye Eklenecek Belgeler Nelerdir?

• TÜİK Ölüm Belgesi (ölüm durumuna göre sağlık kurumundan, belediye tabibi, toplum sağlığı merkezi, jandarma karakol komutanlarından veya köy muhtarlarından alınmaktadır),
• Veraset ilamı (noterden veya ilgili mahkemeden alınmış),
• Vefat bildirimine yönelik olarak hazırlanan form veya dilekçe,
• Veraset ilamında yer alan varislerin kimlik fotokopisi ve kendi adlarına kayıtlı vadesiz TL hesabının IBAN numaraları,
• Veraset ve intikal vergisi ilişiksiz yazısı.

Verginin Tarhı Nasıl Yapılır?

Emeklilik sözleşmesi süresi içinde veya emeklilik hakkı kazanan çalışanın vefat etmesi halinde, çalışanın kanuni mirasçılarının ve/veya atadığı lehtar(lar)ının ödeyeceği veraset ve intikal vergisinde iki aşamalı tarhiyat bulunmaktadır. Bunlar:

• Vergi dairesi tarafından 15 gün içinde yükümlülerin vereceği beyanname üzerinden vergi tarh edilir. Çalışanın kanuni mirasçılarının ve/veya atadığı lehtar(lar)ının beyanı üzerinden yapılan bu tarh işlemi geçici nitelik taşır ve bu durum “ilk tarhiyat” olarak adlandırılır.
• Çalışanın kanuni mirasçılarının ve/veya atadığı lehtar(lar)ının beyan sırasında yaptıkları değerleme yanlışlıkları, vergi dairesince doğru değerleme ölçütleri uygulanmak suretiyle düzeltilir ve bu durum da “kesin(nihai) tarhiyat” olarak adlandırılır.

Vergi Nasıl Ödenir?

Veraset ve intikal vergisi tahakkukundan itibaren 3 yılda ve her yıl Mayıs ve Kasım aylarında olmak üzere iki eşit taksitte toplam 6 taksitte ödenir.

• ivd.gib.gov.tr adresinden veya GİB Mobil uygulamasından ister İnteraktif Vergi Dairesine giriş yaparak ister giriş yapmadan Hızlı Ödeme adımlarından “Belge Numarası ile Ödeme” adımı üzerinden;
  • Anlaşmalı bankaların kredi kartları ile,
  • Anlaşmalı bankaların banka kartları veya banka hesabından,
  • Yabancı ülkede faaliyet gösteren bankaların; kredi kartları, banka kartları ve diğer ödeme yöntemleri ile,
• Anlaşmalı bankaların;
  • Şubelerinden,
  • Alternatif ödeme kanallarından (İnternet Bankacılığı, Telefon Bankacılığı, Mobil Bankacılık vb.),
• PTT işyerlerinden,
• Tüm vergi dairelerinden ödenebilir.

İstisnalar Ne Kadardır?

Mükellefler hak ettikleri tutarlardan vefat eden çalışanın belgeye dayalı borçlarını, cenaze teçhiz ve tedfini için yapılan masraflar ile vergi borçlarını ayrıca ivazsız şekilde lehtara intikal eden tutarlardan dolayı bu tutarlara ilişkin borçları ile vergi borçlarını matrahtan indirebilirler.

• Lehtarlar için ivazsız intikallerin 2023 yılı için 23.387 TL’si vergiden müstesnadır.
• Kanuni mirasçılar için değerleri VİVK’in 10. maddesine göre belirlenen mallardan evlatlıklar da dahil olmak üzere füru ve eşten her birine isabet eden miras hisselerinin 2023 yılı için 1.015.747 TL’si, füru bulunmaması halinde eşe isabet eden miras hissesinin 2023 yılı için 2.032.742 TL’si vergiden müstesnadır.

Devlet Katkısı Elde Edenlerin Veraset ve İntikal Vergisi Karşısındaki Durumu Nedir?

VİVK’nun “İstisnalar” başlıklı 4’üncü maddesinin (o) bendine göre, 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu kapsamında bireysel emeklilik hesabına yatırılan devlet katkılarının hak kazanılan kısımları veraset ve intikal vergisine tabi tutulmayacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, bu düzenlemenin katılımcılar için olduğu ve devlet katkılarının lehtar veya kanuni mirasçılarca hak edilen kısmının onlara ödenmesi halinde istisna sınırını aştıkları takdirde veraset ve intikal vergisi mükellefiyetinin doğacak olmasıdır.

Vefat gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı nedeniyle sistemden ayrılan katılımcıların birikimlerinin ve devlet katkılarının getirileri üzerinden %5 kesinti yapılır. Bu durumda katılımcının sistemde kalma süresine bakılmadığı için vefat eden katılımcıların devlet katkılarının tamamı kanuni mirasçılar ve/veya lehtarlar tarafından hak edilebilmektedir.

Vefat halinde, varisi olduğunuz kişilerin emeklilik sözleşmesi bulunup bulunmadığını veya sözleşmesi varsa hangi şirkette bulunduğunu bilmiyorsanız, talebinizi veraset ilamınızın bir örneği ile Bize Ulaşın sayfası üzerinden EGM’ye iletebilirsiniz.

ÖRNEK OLAY - 1

Katkı Tutarları: 40.956,49-TL

• Katkı Payı: 35.195,80-TL
• Devlet Katkısı: 5.760,69-TL

Fon Getirileri: 10.296,72-TL

• Katkı Payı Getirisi: 8.746,37-TL
• Devlet Katkısı Getirisi: 1.550,35-TL

Toplam Birikim: 51.253,21-TL

1. Çalışan vefat etmişse ve sadece mirasçı eş varsa;

(Not: Öncelikli hukuki işlem olan mal rejiminin tasfiyesi ile katılma alacağının belirlendiği varsayılmıştır.) 35.195,80-TL +5.760,69-TL =40.956,49-TL üzerinden vergi hesaplanmaz. 8.746,37-TL +1.550,35-TL =10.296,72-TL x 5%= 514,83-TL (gelir vergisi tutarı) 10.296,72-TL -514,83-TL =9.781,89-TL net getiri. Veraset ve İntikal Vergisi İstisna Tutarı: 2023 yılı için veraset yoluyla füru bulunmaması halinde eşe isabet eden miras hissesinde 2.032.742 TL Veraset ve İntikal Vergisi Matrahı: 0-TL Ödenecek Veraset ve İntikal Vergisi: 0-TL Mirasçı eşe: 40.956,49-TL +9.781,89-TL =50.738,38-TL kalır.

2. Çalışan vefat etmişse ve miras sözleşmesi ile bir başka kişiyi lehtar olarak bırakmışsa;

35.195,80-TL +5.760,69-TL =40.956,49.-TL üzerinden vergi hesaplanmaz. 8.746,37-TL +1.550,35-TL =10.296,72-TL x 5%= 514,83-TL (gelir vergisi tutarı) 10.296,72-TL -514,83-TL =9.781,89-TL net getiri. 40.956,49-TL +9.781,89-TL =50.738,38-TL Miras sözleşmesi ile lehtar olarak gösterilene kalan; 50.738,38-TL-23.387-TL=27.351,38-TL VİV matrahı 27.351,38-TL x10%=2.735,138-TL Lehtara kalan: 50.738,33-TL- 2.735,138-TL=48.003,242-TL’dir.

ÖRNEK OLAY -2

Çalışan 02.01.2023 tarihinde vefat etmiştir. Mirasçıları 3 aylık süre içinde mirası reddetmemişlerdir. Çalışanın birikimleri tutarı: 2.500.000.-TL’ dir. (Not: Öncelikle vefat eden katılımcının ve sağ kalan eşe ait malların belirlenmesi ve bu tasfiye sonucu sağ kalan eşe ait olduğu tespit edilen malların verilecek veraset ve intikal vergisi beyannamesinde beyan edilmemesi sağlanmış; gelir vergisi tevkifatı yapılmış ve eşin saklı payı korunmuştur.)